Mendeley  

Zotero  

Mafitabar A, Sharifzade S A M. A Study on Application of Textiles in Packaging Small-Sized Items in the Qajar Period Based on Written Documents and Qualitative Properties of the Designs and Motifs. JIC 2022; 6 (2) :13-25
URL: http://jih-tabriziau.ir/article-1-199-fa.html

منسوجات در عصر قاجار همچون هر دوره دیگر، کارکردی فراتر از پوشاک داشت و در بسیاری از امور ازجمله بسته‌بندی و نقل و انتقال کالاهای کوچک به‌کار می‌آمد. شکلی از مصرف که چگونگی آن در پژوهش‌های هنرهای کاربردی مورد غفلت واقع شده است. با این حساب پرسش این خواهد بود: در عصر قاجار، منسوجات در چه قالب یا قالب‌هایی برای بسته‌بندی و حمل کالاهای کوچک و روزمره به‌کار می‌آمدند و انواع مورد استفاده در این کاربرد از جهت طرح و نقش چگونه ارزیابی می‌شوند؟ هدف این مقاله شناسایی اقلام منسوج در بسته‌بندی و جابه‌جایی کالاهای کوچک همچون مهر، کتاب، سکه، خوراک، آینه، ساعت در مرتبه اول؛ و مُداقه در ویژگی‌های کیفی طرح و نقش منسوجات مورد استفاده در این اقسام؛ در مرتبه دوم است. نتیجه پژوهش با نمونه‌گیری احتمالی طبقه‌بندی‌‌شده به شیوه تحلیلی–تاریخی، با نظر به اسناد مکتوب مبتنی‌بر سنت سفرنامه‌نگاری و واکاوی در نمونه‌های تصویری مبتنی‌بر قطعات ملموس منسوجات نشان داد: بقچه، خُنچه‌پوش، کیسه پرشال، دستمال و حوله (لُنگ) از اصلی‌ترین انواع مورد استفاده در چنین کاربردی بودند. به سبب ابعاد کوچک چنین اقلامی در بسیاری موارد (به‌جز خُنچه‌پوش) امکان تهیه آن‌ها از پارچه‌های کهنه وجود داشت و البته در هر صورتی که بود، معمولاً با هنرهای تکمیلی به‌ویژه رودوزی زینت می‌شد. با این مصرف، از میان طرح‌های نُه‌گانه پارچه، انواع واگیره‌ای، افشان، قابی (خشتی/ چهارخانه)، محرمات (راه‌راه)، محرابی و ترنج‌دار با فراوانی بیشتر قابل ملاحظه است و هرچند در برخی موارد طرح‌های محرمات و خشتی فارغ از نقش هستند، اما در صورت کلی، صور گیاهی برای نقش‌اندازی در تمام طرح‌ها پیشی دارد و در برخی موارد به‌تبع تکنیک رودوزی (چشمه‌دوزی) با نقوش هندسی جایگزین شده است. درمجموع آنکه طرح ترنج‌دار به‌سبب هماهنگی بیشتر با محیط چهارگوش یا دایره پارچه مورد استفاده در بقچه، خُنچه‌پوش، کیسه پرشال، دستمال و حوله (لنگ) از رواج بیشتری برخوردار بود که در قاطبه موارد با نقوش گیاهی آرایه‌بندی می‌شد.