این مقاله به بررسی تحول در کارکرد اجتماعی هنر در ایران عصر ناصری می‌پردازد و بر این فرضیه استوار است که «نقاش‌خانه دولتی» صنیع‌الملک (تأسیس ۱۲۷۸ ه.ق)، نهادی با کارکرد دوگانه و نقطه‌ عطفی در تاریخ هنر ایران بود. این نهاد در تقابل با نظام سنتی و درون‌گرای استاد-شاگردی که هنر را به مثابه «رازی مقدس» در انحصار کارگاه‌های خصوصی نگه می‌داشت، برای نخستین بار در تاریخ ایران به مثابه یک «نگارخانه عمومی» عمل کرد. این پژوهش با اتکا بر تحلیل اسناد دست اول، به ویژه اعلان‌های رسمی تأسیس نقاش‌خانه در روزنامه دولت علیّه ایران، و با در نظر گرفتن بستر تحولات ناشی از سفر صنیع‌الملک به اروپا، به تحلیل این دو کارکرد می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که نقاش‌خانه از یک سو با ارائه آموزش مدون به سبک اروپایی و فراخوان عمومی برای جذب شاگرد، نظام آموزشی انحصاری سنتی را در هم شکست و از سوی دیگر، با اختصاص دادن روز جمعه برای بازدید «سایر اصناف»، به صورت آگاهانه فضایی برای «نمایش عمومی» هنر ایجاد کرد. این اقدام، یک گسست بنیادین بود که هنر را از امری خصوصی به پدیده‌ای اجتماعی بدل ساخت، مفهوم «مخاطب» را خلق کرد، به بازتعریف جایگاه اجتماعی هنرمند انجامید و سنگ بنای نهادهای هنری نوین در ایران را گذاشت.